بسم الله الرحمن الرحیم

همیشه بحث درباره مهاجرت هست، درست است یا نه؟ باد انجامش دهیم؟ آیا دین چارچوبی برایش تعیین کرده است؟ این مسئله را بزرگواری پرسید و درباره‌اش فکر کردم. همه قرآن رو درباره این موضوع نگشتم. پلن، چارت یا نمودار کامل نمی‌توانم ارائه بدهم. ولی تا جایی که خواندم و می‌دانم، خدمتتان ارائه می‌دهم.

۱- اصلا باید مهاجرت کرد یا نه؟ جواب این سؤال آخر بحث باید معلوم شود.

۲- انگیزه/دلیل مهاجرت برای چه باید باشد؟
حضرت حث، یک انگیزه برای مهاجرت، بیان می‌کنند: فی سبیل الله در راه خدا

وَمَن یُهَاجِرْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ یَجِدْ فِی الْأَرْضِ مُرَاغَمًا کَثِیرًا وَسَعَةً وَمَن یَخْرُجْ مِن بَیْتِهِ مُهَاجِرًا إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ یُدْرِکْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِیمًا (سوره مبارک نساء/ آیه 100)
ﻭ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺩﺭ ﺭﺍﻩ ﺧﺪﺍ ﻫﺠﺮﺕ ﻛﻨﺪ ، ﺍﻗﺎﻣﺖ ﮔﺎﻩ ﻫﺎﻱ ﻓﺮﺍﻭﺍﻥ ﻭ ﻓﺮﺍﺧﻲِ ﻣﻌﻴﺸﺖ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ . ﻭ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺍﺯ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮﺩ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻣﻬﺎﺟﺮﺕ ﺑﻪ ﺳﻮﻱ ﺧﺪﺍ ﻭ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺵ ﺑﻴﺮﻭﻥ ﺭﻭﺩ ، ﺳﭙﺲ ﻣﺮﮒ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺩﺭﻳﺎﺑﺪ ، ﻣﺴﻠﻤﺎً ﭘﺎﺩﺍﺷﺶ ﺑﺮ ﺧﺪﺍﺳﺖ ; ﻭ ﺧﺪﺍ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺁﻣﺮﺯﻧﺪﻩ ﻭ ﻣﻬﺮﺑﺎﻥ ﺍﺳﺖ.

به نظرم مهمترین دلیلی است که مهاجرت‌ها را می‌شود بر مبناش تقسیم کرد.

آیه دیگری نیز مؤید آیه قبلی هست:
إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَالَّذِینَ هَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أُولَٰئِکَ یَرْجُونَ رَحْمَتَ اللَّهِ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ (سوره مبارک بقره/ ۲۱۸)
ﻳﻘﻴﻨﺎً ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺍﻳﻤﺎﻥ ﺁﻭﺭﺩﻩ ، ﻭ ﺁﻧﺎﻥ ﻛﻪ ﻫﺠﺮﺕ ﻛﺮﺩﻩ ﻭ ﺩﺭ ﺭﺍﻩ ﺧﺪﺍ ﺑﻪ ﺟﻬﺎﺩ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ ، ﺑﻪ ﺭﺣﻤﺖ ﺧﺪﺍ ﺍﻣﻴﺪ ﺩﺍﺭﻧﺪ ; ﻭ ﺧﺪﺍ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺁﻣﺮﺯﻧﺪﻩ ﻭ ﻣﻬﺮﺑﺎﻥ ﺍﺳﺖ.

اگر مهاجرت برای خدا و در راه خدا باشدف الطاف الهی، سرریز می‌شود.

۳- انواع مهاجرت

شاید مهاجرت رو از دیدگاه دین، به چند دسته بتوان تقسیم کرد:

مهاجرت واجب
الف) جایی که برای انجام وظیفه و اوامر دینی در خطر هستیم و امکان انجام مناسک دینی نداریم و جانمان در خطر است، باید مهاجرت کرد. مثل اتفاقی که در صدر اسلام انجام شد.

گروهی از مسلمین به حبشه مهاجرت کردند. غالباً از قشر ضعیفی بودند که قبیله قدرتمندی نداشتند که در برابر زورگویی‌های قریش از ایشان دفاع کنند! این گروه به سرپرستی برادر حضرت امیرالمومنین ^{(علیه‌السلام)}، جعفربن ابی‌طالب به حبشه هجرت کردند و گروه آخر از آنان در سال هفتم هجری به مدینه بازگشتند.

ب) جایی که تحت استضعاف هستیم و زندگی زیر سایه کفر باعث می‌شود مورد ظلم قرار گیریم. یعنی عملاً با ماندنمان به خودمان ظلم کرده‌ایم!

در قرآن، امر به این هجرت را نیافتم، اما توبیخش در روز قیامت به صراحت بیان شده‌است. خداوند متعال روز قیامت، گروهی را که تحت استضعاف بودند (یعنی ضعیف نگه‌داشته می‌شدند و اصطلاحاً تو سری خور بودن) را مؤاخذه می‌کند که چرا هجرت نکردید! مگر زمین خدا گسترده نبود؟

إِنَّ الَّذِینَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِکَةُ ظَالِمِی أَنفُسِهِمْ قَالُوا فِیمَ کُنتُمْ قَالُوا کُنَّا مُسْتَضْعَفِینَ فِی الْأَرْضِ قَالُوا أَلَمْ تَکُنْ أَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُوا فِیهَا فَأُولَٰئِکَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَسَاءَتْ مَصِیرًا
ﻗﻄﻌﺎً ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ [ ﺑﺎ ﺗﺮﻙ ﻫﺠﺮﺕ ﺍﺯ ﺩﻳﺎﺭ ﻛﻔﺮ ، ﻭ ﻣﺎﻧﺪﻥ ﺯﻳﺮ ﺳﻠﻄﻪ ﻛﺎﻓﺮﺍﻥ ﻭ ﻣﺸﺮﻛﺎﻥ ] ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺘﻢ ﻛﺮﺩﻧﺪ [ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ]ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻥْ ﺁﻧﺎﻥ ﺭﺍ ﻗﺒﺾ ﺭﻭﺡ ﻣﻰ  ﻛﻨﻨﺪ ، ﺑﻪ ﺁﻧﺎﻥ ﻣﻰ  ﮔﻮﻳﻨﺪ : [ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﺩﻳﻦ ﺩﺍﺭﻱ ﻭ ﺯﻧﺪﮔﻲ ]ﺩﺭ ﭼﻪ ﺣﺎﻟﻲ ﺑﻮﺩﻳﺪ ؟ ﻣﻰ  ﮔﻮﻳﻨﺪ : ﻣﺎ ﺩﺭ ﺯﻣﻴﻦ ، ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ ﺑﻮﺩﻳﻢ . ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻥ ﻣﻰ  ﮔﻮﻳﻨﺪ : ﺁﻳﺎ ﺯﻣﻴﻦ ﺧﺪﺍ ﻭﺳﻴﻊ ﻭ ﭘﻬﻨﺎﻭﺭ ﻧﺒﻮﺩ ﺗﺎ ﺩﺭ ﺁﻥ [ ﺍﺯ ﻣﺤﻴﻂ ﺷﺮﻙ ﺑﻪ ﺩﻳﺎﺭ ﺍﻳﻤﺎﻥ ] ﻣﻬﺎﺟﺮﺕ ﻛﻨﻴﺪ ؟ ! ﭘﺲ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﺸﺎﻥ ﺩﻭﺯﺥ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺁﻥ ﺑﺪ ﺑﺎﺯﮔﺸﺖ ﮔﺎﻫﻲ ﺍﺳﺖ.

إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ لَا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً وَلَا یَهْتَدُونَ سَبِیلًا
ﻣﮕﺮ ﻣﺮﺩﺍﻥ ﻭ ﺯﻧﺎﻥ ﻭ ﻛﻮﺩﻛﺎﻥ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﻲ ﻛﻪ [ ﺑﺮﺍﻱ ﻧﺠﺎﺕ ﺧﻮﺩ ﺍﺯ ﻣﺤﻴﻂ ﻛﻔﺮ ﻭ ﺷﺮﻙ ] ﻫﻴﭻ ﭼﺎﺭﻩ ﺍﻱ ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ ، ﻭ ﺭﺍﻫﻲ [ ﺑﺮﺍﻱ ﻫﺠﺮﺕ ] ﻧﻤﻰ  ﻳﺎﺑﻨﺪ.

فَأُولَٰئِکَ عَسَى اللَّهُ أَن یَعْفُوَ عَنْهُمْ وَکَانَ اللَّهُ عَفُوًّا غَفُورًا
ﭘﺲ ﺍﻳﻨﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺍﻣﻴﺪ ﺍﺳﺖ ﺧﺪﺍ ﺍﺯ ﺁﻧﺎﻥ ﺩﺭﮔﺬﺭﺩ ; ﻭ ﺧﺪﺍ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﮔﺬﺷﺖ ﻛﻨﻨﺪﻩ ﻭ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﺁﻣﺮﺯﻧﺪﻩ ﺍﺳﺖ.

سوره مبارکه نساء، آیات ۹۷ تا ۹۹

مهاجرت مستحب
الف) برای تحصیل علم. گفته لازم نیست همه بروید، یکی برود یاد بگیرد، بازگردد و برای سایرین بگوید.

وَمَا کَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنفِرُوا کَافَّةً فَلَوْلَا نَفَرَ مِن کُلِّ فِرْقَةٍ مِّنْهُمْ طَائِفَةٌ لِّیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَلِیُنذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ (سوره مبارک توبه/ ۱۲۲)
ﻭ ﻣﺆﻣﻨﺎﻥ ﺭﺍ ﻧﺴﺰﺩ ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲدﺑﻴﺮﻭﻥ ﺭﻭﻧﺪ؛ ﭼﺮﺍ ﺍﺯ ﻫﺮ ﺟﻤﻴﻌﺘﻲ ﮔﺮﻭﻫﻲ [ ﺑﻪ ﺳﻮﻱ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ]ﻛﻮﭺ ﻧﻤﻰ‌ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺩﺭ ﺩﻳﻦ ﺁﮔﺎهی ﻳﺎﺑﻨﺪ ﻭ ﻗﻮم ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮﻱ ﺁﻧﺎﻥ ﺑﺎﺯﮔﺸﺘﻨﺪ، ﺑﻴﻢ ﺩﻫﻨﺪ، ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ [ ﺍﺯ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺧﺪﺍ ﻭ ﻋﺬﺍﺏ ﺍﻭ ] ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻧﺪ.

یا حدیث داریم اطلب العلم ولو بالصین یعنی علم رو طلب کنید، حتی اگه تو چین باشه. پس یعنی مهاجرت برای کسب علم، مطلوب است!

ب)برای تبلیغ دین نیز توصیه شده‌است. آیه و حدیث خاطرم نیست. اما زمان صدر اسلام، پیامبر به شهرهای دیگه مبلغ می‌فرستادند! مثلاً بعد از پیمان مردم مدینه، وقتی ایشان از رسول خدا (صلیه الله علیه و آله وسلم) درخواست کردند کسی را به عنوان معلم قرآن برایشان بفرستند، ایشان مصعب بن عمیر را به یثرب فرستادند.

مهاجرت حرام
طبعا خلاف مهاجرت واجب، مهاجرت حرام می‌شود. از زیر سایه دین، برویم زیر سایه کفر. جایی که تحت استضعاف قرار گیریم. متأسفانه خیلی‌ها می‌روند و حواسشان نیست آنجا وقتی کار و زندگی می‌کنند، عملاً تحت استثمار علمی قرار می‌گیرند و هر وقت اراده کنند که برگردند، حذف می‌شوند.

والعاقبة للمتقین